Artikelindex

 Anton Koolhaas

Anthonie Koolhaas (Utrecht, 16 november 1912 - Amsterdam, 16 december 1992), schrijver, scenarioschrijver, regisseur en recensent.

Anton Koolhaas studeerde aan de Rijksuniversiteit Utrecht in, naar hij zei, 'enige vakken die verband konden houden met de journalistiek'. Als lid van de Utrechtse studentenvereniging Unitas vormde hij een vriendenkring met Albert Alberts en Leo Vroman. Met hen richtte hij het Utrechts Studententoneel op. Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij tien jaar als buitenlandredacteur bij de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Daarna was hij kunstredacteur van De Groene Amsterdammer, totdat hij in 1952 benoemd werd tot directeur van de Stichting Culturele Samenwerking in Indonesië.
In 1955 keerde Koolhaas terug naar Nederland en werd toneelrecensent bij Vrij Nederland. Tegelijk werd hij leraar aan de filmacademie te Amsterdam, waarvan hij van 1968 tot 1978 directeur was. Hij schreef ook zelf scenario's, onder meer voor Bert Haanstra's films Bij de beesten af (1972) en Dokter Pulder zaait papavers (1975, naar zijn eigen roman De nagel achter het behang).
In 1956 verscheen zijn eerste boek, de verhalenbundel Poging tot instinct. Koolhaas' romans gaan vaak over dieren met typisch menselijke eigenschappen. Anton Koolhaas is de vader van architect Rem Koolhaas (1944).

Als regisseur maakte hij in 1949 de speelfilm De dijk is dicht. In deze film staan Westkapelle centraal, m.n. het bombardement en het drama van de molen De Roos in 1944 en de gevolgen daarvan. De hoofdrol is voor Kees Brusse; hij speelt de eenzame Bert die in een depressie is blijven hangen over zijn vrouw, die (fictief) bij de dodelijke slachtoffers van het molendrama behoorde. Door zijn groot verdriet vergeet hij de, eveneens door de oorlogsramp getraumatiseerde, inwoners van zijn dorp. Hij toont geen belangstelling voor hun problemen, en steekt niet de handen uit de mouwen die zo nodig waren. Maar uiteindelijk worstelt hij zichzelf omhoog en probeert de verloren tijd goed te maken met zijn medebewoners.
De titel van de film verwijst ernaar dat het verleden voorbij is en weer naar de toekomst moet worden gekeken of dat het boek gesloten is.

De vrouwelijke hoofdrol is voor Kitty Knappert; zij speelt een Westkappels meisje dat zingt in het dameskoor; zij wordt de nieuwe liefde van Bert. Een belangrijke bijrol vervult Bram Boone (1912-1993), die in de oorlogsjaren en daarna opzichter was van de Polder Walcheren; later werd hij hoofd van het Wegschap Walcheren. De film bevat unieke beelden van Westkapelle aan het begin van de wederopbouw. De muziekvereniging OKK vervult een belangrijke rol. Het slot van de film is een uitvoering van OKK in de stijl van de jaren vijftig met na afloop bal en zingen van "ouwerwesse".

De film wordt gezien als eerste grote productie na de oorlog. Hij werd geen commercieel succes, al trok hij na de Zeeuwse watersnoodramp van 1953 weer de aandacht. Recensenten waren te spreken over het verhaal en de fraaie landschapscènes, maar oordeelden wisselend over de structuur. Ellen Waller (Algemeen Dagblad) schreef dat de Nederlandse speelfilm een grote stap voorwaarts had gezet, maar dat ze tussen de prachtige beelden en de voortgang van het verhaal de eenheid miste: “De film dankt haar kwaliteit in de eerste plaats aan haar bevrijdende schoonheid, waardoor vele malen een ontroering wordt gewekt, die de grote structurele leemten van het geheel gedeeltelijk heeft kunnen overbruggen.” Die losse structuur werd door anderen juist als vernieuwend gezien. Charles Boost schreef in De Groene: “Het is een van de belangrijkste verdiensten van de film De Dijk is Dicht dat zij zo volledig mogelijk gebroken heeft met de algemeen geldende amusementsregelen en zich duidelijk gedistantieerd heeft van de schema’s en handigheidjes, waaruit het merendeel van de lopende films is opgebouwd.”

Beelden uit De dijk is dicht:

Gepl. 27 juni 2015